Κατασκοπεία, σωματοφυλακή, στρατιωτική θητεία και κήρυξη πολέμου στις Ικέτιδες του Αισχύλου

Οι Δαναΐδες σκοτώνουν τους Αιγυπτιάδες συζύγους τους (Robinet Testard)

[Σύντομη υπενθύμιση του περιεχομένου του δράματος: ο Δαναός και οι κόρες του φτάνουν ως ικέτες στο Άργος από την Αίγυπτο, κυνηγημένοι από τους Αιγυπτιάδες, τα ξαδέρφια των Δαναΐδων που θέλουν να τις παντρευτούν με τη βία. Αποβιβάζονται στην παραλία. Εκεί έρχεται ο βασιλιάς του Άργους Πελασγός για να τους συναντήσει. Παρά την αρχικά επιφυλακτική του στάση πείθεται ότι ο Δαναός και οι κόρες του είναι παλιοί συγγενείς των Αργείων και δικαιούνται προστασίας. Μετά από μια συνέλευση του δήμου ο λαός συμφωνεί. Οι Δαναΐδες εισέρχονται γεμάτες ευγνωμοσύνη στην πόλη. Ο πόλεμος με τους Αιγυπτίους είναι πια προ των πυλών.]
Ο βασιλιάς Πελασγός έχει το καθήκον να διατηρεί την αυτοχθονία των πολιτών και την εδαφική ακεραιότητα του κράτους που κυβερνά ενάντια στη βία των εχθρών του. Στην προσπάθειά του αυτή έχει εγκαταστήσει ένα δίκτυο κατασκόπων και φρουρών στα σύνορα. Η ύπαρξη αυτών των κατασκόπων πρέπει να υποτεθεί, αφού αλλιώς δεν εξηγείται το γεγονός ότι, όταν οι Δαναΐδες φτάνουν με το πλοίο τους και πλησιάζουν την πόλη, εξέρχεται ο ίδιος με τη συνοδεία στρατιωτών, για να μάθει τι συμβαίνει. Την ύπαρξη πληροφοριοδοτών  συμπεραίνει, άλλωστε, και ο Δαναός στους στίχους 184-185:
       τάχ΄ ἂν πρὸς ἡμᾶς τῆσδε γῆς ἀρχηγέται
ὀπτῆρας εἷεν ἀγγέλων πεπυσμένοι.
Το ίδιο δίκτυο κατασκόπων πληροφορεί προφανώς το βασιλιά και για την εισβολή των Αιγυπτίων, γεγονός που τον αναγκάζει να εμφανιστεί και πάλι στη σκηνή (911 κ.εξ.). Έτσι και οι δύο εμφανίσεις του στη σκηνή σχετίζονται με την παραβίαση των συνόρων της χώρας του.  Με κατασκοπικό τρόπο ενεργεί και ο Δαναός, όταν πληροφορεί τις κόρες του ότι πλησιάζει μια πομπή από το Άργος κρίνοντας από τη σκόνη που έχει σηκωθεί, το θόρυβο των αρμάτων και τη θέα των οπλισμένων στρατιωτών που πλησιάζουν με άλογα και οχήματα (180-183).

Από τις Ικέτιδες πληροφορούμαστε επίσης και τη μέθοδο κατόπτευσης των κινήσεων των αντιπάλων: οι εχθροί παρακολουθούνται από υπερυψωμένα σημεία που επιτρέπουν τη θέα σε μεγάλη απόσταση. Ο Δαναός χρησιμοποιεί ως θέση κατόπτευσης την κοινοβωμία, για να παρακολουθήσει την εμφάνιση των αιγυπτιακών πλοίων (713-714):
     ἱκεταδόκου γὰρ τῆσδ΄ ἀπὸ σκοπῆς ὁρῶ
τὸ πλοῖον.
Η κατόπτευση των αιγυπτιακών πλοίων από το Δαναό θα μπορούσε να είναι τυπική και για έναν κατάσκοπο του Πελασγού, ο οποίος θα παρακολουθούσε την άφιξη των αιγυπτιακών πλοίων και θα έκανε την αναφορά του στο βασιλιά: γίνεται περιγραφή των πλοίων και των τμημάτων τους (715, στολμοί λαίφους, παραρρύσεις νεώς, 716, πρῷρα, ὄμμασιν, 717, οἴακος), των πληρωμάτων (717, ἄνδρες νήιοι), και αναφορά στο στόλο και την επικουρία (721, τἀ̓́λλα πλοῖα πᾶσά θ΄ ἡ ΄πικουρία). Επίσης οι στίχοι 764-772 θα μπορούσαν να αποτελούν μέρος της αναφοράς ενός κατασκόπου προς το βασιλιά του, αφού σ’ αυτούς γίνονται εκτιμήσεις για το χρόνο άφιξης του εχθρού και για την ενδεχόμενη καθυστέρησή του εξαιτίας της δυσκολίας προσέγγισης σε έναν αφιλόξενο λιμένα (768), εξαιτίας της άφιξης της νύχτας (769-770) και της αργοπορίας στην αποβίβαση από τα πλοία (771-772).
Ο Πελασγός φτάνει στη σκηνή συνοδευόμενος από οπλισμένους άνδρες και άρματα,[1] αν και την άφιξή του την παρακολουθούμε μέσα από οπτικές και ηχητικές εικόνες που παρέχει ο Δαναός (180-183): το οπλισμένο σώμα σηκώνει σκόνη, καθώς πλησιάζει, ακούγονται οι θόρυβοι από τους άξονες των αρμάτων, ένα πλήθος ανδρών οπλισμένων με δόρατα, το κατεξοχήν ελληνικό όπλο, αναμένεται να εμφανιστεί. Ο Πελασγός παρουσιάζεται παρακάτω ως επικεφαλής στρατιωτικού τμήματος, ο οποίος υπό την πίεση των γεγονότων δίνει εντολές στους στρατιώτες του για το πώς πρέπει να κινηθούν. Δίνει στρατιωτική συνοδεία στο Δαναό, για να τον οδηγήσει στην πόλη, και διατάζει τους ένοπλους συνοδούς να μην φλυαρούν με τους πολίτες στη διάρκεια της αποστολής τους (500-503).
Στην εικόνα του Πελασγού που δε διστάζει να τεθεί επικεφαλής των στρατευμάτων της πόλης του και να βρει το θάνατο αντιμετωπίζοντας τους εχθρούς μπορεί να αντιπαραβάλει κανείς την εικόνα του Αιγίσθου στον αισχύλειο Αγαμέμνονα, ο οποίος δεν έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο και περιγελάται ως εκθηλυμένος και δειλός που μένει στο σπίτι (οἰκουρός, 1225. Πβ. 1625-1627, 808-809). Η γενναία στάση του Πελασγού μπορεί να είχε το αντίστροφο είδωλό της στην πονηριά του Δαναού να έρθει σε διαπραγματεύσεις με τους εχθρούς και να τους θανατώσει με δόλο στη συνέχεια της τριλογίας. Την ίδια γενναία στάση με το βασιλιά τους φαίνεται, όμως, ότι συμμερίζονται και οι υπόλοιποι πολίτες του Άργους, αφού αποφασίζουν ομόφωνα να προστατεύσουν τις Δαναΐδες. Στη δημοκρατία η υποχρεωτική στράτευση αποτελεί ένα πρόβλημα, αφού προκαλεί ένταση ανάμεσα στην ελευθερία του πολίτη και τις ανάγκες της πόλης. Οι επιτάφιοι λόγοι καλύπτουν το πρόβλημα παρουσιάζοντας τους Αθηναίους να δρουν εθελοντικά και να υπηρετούν με ζήλο την πατρίδα τους. Δεν είναι οι απειλητικοί νόμοι, αλλά η ελεύθερη κρίση τους που τους κάνει να νιώθουν ότι είναι αναγκαίο να πολεμήσουν για την ελευθερία και να κάνουν το χρέος τους (Πλάτ. 239Β, Θουκ. 2.43.1, Γοργίας απ. 6.17-18). Οι λόγοι αυτοί δίνουν την εντύπωση ότι οι Αθηναίοι εξαιτίας της έμφυτης γενναιότητάς τους αποφασίζουν ομόφωνα και εθελούσια να διακινδυνέψουν τη ζωή τους (Θουκ. 2.39.4, 2.42.4, Υπερ. 6.15). Αυτή η ομοφωνία, η οποία είναι ιδεατή και προβάλλεται ως πρότυπο στους επιτάφιους, απηχείται στις Ικέτιδες: πολύ χαρακτηριστικά στο λόγο του Δαναού που αναγγέλλει τα αποτελέσματα τις συνέλευσης των Αργείων πρώτα τονίζεται η εθελούσια, αυθόρμητη και δίχως εξαίρεση ομοφωνία των πολιτών να αναλάβουν τις ευθύνες τους (605-608) και μετά καταγράφονται οι ποινές για όσους προσπαθήσουν να αποφύγουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους ικέτες (612 κ.εξ.).  
Η απόφαση του λαού του Άργους για προστασία των ικετών με κάθε μέσο από την επιβουλή των εχθρών τους θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα έναν πόλεμο μεταξύ Αργείων και Αιγυπτίων. Ήδη στο στ. 726 ο Δαναός ειδοποιεί τις κόρες του ότι σκοπεύει να επιστρέψει στο Άργος, για να φέρει στρατιωτικές ενισχύσεις (ἐγὼ δ΄ ἀρωγοὺς ξυνδίκους θ΄ ἥξω λαβών). Τους δίνει θάρρος ότι οι Αργείοι θα πολεμήσουν για χάρη τους (738, θάρσει· μαχοῦνται περὶ σέθεν͵ σάφ΄ οἶδ΄ ἐγώ). Η επανεμφάνιση του Πελασγού από το στ. 911 κ.εξ. και η συνάντησή του με τον Αιγύπτιο απεσταλμένο πραγματοποιεί ό,τι ως τότε παρέμενε στο επίπεδο του πιθανού, την έναρξη του πολέμου με την καταρχήν κήρυξή του. Στον επικείμενο πόλεμο η πόλη, οι κάτοικοί της και οι ξένοι της θα εμπιστευτούν την ασφάλειά τους στα τείχη (955-956): θράσος λαβοῦσαι στείχετ΄ εὐερκῆ πόλιν͵ / πύργων βαθείᾳ μηχανῇ κεκλῃμένην. Το έργο κλείνει με τις ικέτισσες να εισέρχονται στην προστατευτική ασφάλεια της πόλης και του δήμου της, ενώ ως τελευταίο δείγμα στρατιωτικής κινητοποίησης μπορεί να λογαριαστεί και η παροχή σωματοφυλακής στο Δαναό από το λαό (985-988), για την οποία πρέπει να υποθέσουμε μια δεύτερη έκτακτη Εκκλησία ενόψει της στρατιωτικής αναμέτρησης.





[1] Ο Taplin πιστεύει ότι δεν υπάρχει λόγος να αποκλείσουμε την παρουσία αρμάτων στη σκηνή, επειδή δεν αναφέρονται ρητά, αφού υπάρχει το προηγούμενο των Περσών 155 κ.εξ. (και ίσως 908 κ.εξ. για την άφιξη του Ξέρξη). Θεωρεί πιθανό ότι υπάρχουν τρία ή τέσσερα άρματα σ’ αυτή τη σκηνή. Η παρουσία αρμάτων και οπλισμένων ανδρών, κατά τον ίδιο, δεν αποβλέπει τόσο στο να κάνει θεαματική τη σκηνή, αλλά υπηρετεί το στόχο να φανεί η στρατιωτική δύναμη του Άργους. Σε κάθε περίπτωση, αν ο Πελασγός όντως εισέρχεται με άρμα στη σκηνή, η εμφάνιση αυτή δεν έχει τον ανατολίτικο χρωματισμό, το στίγμα της εκθήλυνσης (Αριστοφ., Αχ. 69-70) ή την έννοια του «σήματος κινδύνου» για υβριστική συμπεριφορά που έχει σε άλλες τραγωδίες.    

Σχόλια