{Από το Roger D. Woodard, From Egypt to Phoenicia]
Η
στιγμή που μετρά ως η «αρχή» του αλφαβήτου έχει τα τελευταία χρόνια
οπισθοχωρήσει στο χρόνο και αναρωτιέται κανείς αν αυτό μπορεί να είναι μια τάση
που θα συνεχιστεί, τουλάχιστον με μικρά βήματα, καθώς οι έρημοι της Αιγύπτου ακόμη
παραδίδουν νέες ανακαλύψεις -επειδή είναι στην Αίγυπτο, όπου ξεκίνησε η
διαδικασία. Προς το παρόν, μπορούμε με κάποια αυτοπεποίθηση να τοποθετήσουμε την
εναρκτήρια εκδήλωση στις αρχές της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας. Το αλφάβητο όμως
δεν φαίνεται πλήρως διαμορφωμένο κατά τη σύλληψή του, αλλά περνά μέσα από ένα
παρατεταμένο διάστημα κύησης.
 |
| Wadi el-Hol 1 |
 |
| Wadi el-Hol 2 |
Τα
αρχαιότερα στοιχεία έχουν τη μορφή επιγραφών που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και
είναι λαξευμένες σε ασβεστόλιθο στην περιοχή του Wadi el-Hοl, που βρίσκεται
βορειοδυτικά της αρχαίας αιγυπτιακής πόλης της Θήβας (Λούξορ). Ενώ προς το
παρόν δεν μπορεί να αποδοθεί ικανοποιητική σημασιολογική έννοια στις επιγραφές του
Wadi el-Hοl, τα σύμβολα με τα οποία είναι γραμμένες είναι τυπολογικά συναφή με
τα σύμβολα των λεγόμενων Πρωτο-Σιναϊτικών επιγραφών που βρέθηκαν στην περιοχή
του Serabit el-Khadim στο Σινά και είναι γνωστές από τις ανασκαφές του Petrie κατά
τη διάρκεια της περιόδου 1904-1905. Οι Πρωτο-Σιναϊτικές επιγραφές δεν
καταγράφουν την αιγυπτιακή γλώσσα, αλλά μια μορφή της δυτικής σημιτικής που
ομιλούνταν από πρόσωπα εμπλεκόμενα στην αιγυπτιακή βιομηχανία εξόρυξης της
περιοχής Serabit el-Khadim. Ήταν ο Βρετανός αιγυπτιολόγος Gardiner, που πρώτος
απέδειξε ότι η γλώσσα αυτών των επιγραφών είναι σημιτική. Σε αντιδιαστολή, τα
σύμβολα που χρησιμοποιούνται για την καταγραφή αυτής της γλώσσας προέρχονται
από το ρεπερτόριο των εικονογραφικών συμβόλων που αποτελούν το αιγυπτιακό
σύστημα γραφής (αυτό υπάρχει σε διάφορες ποικιλίες - τα περίτεχνα ιερογλυφικά, την πιο χρηστική ιερατική, και τη μεταγενέστερη,
ιδιαίτερα απλοποιημένη, δημοτική). Ο
Γκάρντινερ κατάλαβε ότι αυτή η σχέση του ήχου και της δομής - το φώνημα σημιτικό
και το γράφημα αιγυπτιακό - είναι μια έκφραση της λεγόμενης ακροφωνικής
αρχής ή μεθόδου, δηλαδή της ευθυγράμμισης των αιγυπτιακών και των σημιτικών
γλωσσικών σημείων με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να συνδεθεί το αρχικό φωνητικό στοιχείο μιας σημιτικής λέξης
με το εννοιολογικό στοιχείο ενός
αιγυπτιακού συμβόλου. Έτσι, για παράδειγμα, το αιγυπτιακό λογόγραμμα που
δηλώνει την αιγυπτιακή λέξη που σημαίνει «σπίτι με αυλή» υιοθετήθηκε και του
ανατέθηκε η σημιτική φωνητική αξία /b/. Αυτή η συμφωνική αξία αντλείται από το αρχικό φώνημα της δυτικής σημιτικής λέξης που σημαίνει «σπίτι» και μαρτυρείται
σε μετέπειτα δυτικές σημιτικές μορφές όπως το εβραϊκό bet.
Πρωτο-Σιναϊτική στο Serabit el-Khadim
Αυτή
η ακροφωνική μέθοδος οδήγησε σε έναν πεπερασμένο κατάλογο σημιτικών γραφημάτων
(γράμματα) που το καθένα έχει την αξία ενός μόνο συμφώνου. Ο σχεδιασμός αυτού
του σημιτικού συμφωνικού συστήματος γραφής προέκυψε από την εκμετάλλευση ενός ιδιόμορφου
χαρακτηριστικού του ετερογενούς αιγυπτιακού ορθογραφικού συστήματος. Τα
αιγυπτιακά γραφήματα ανήκουν σε δύο βασικά είδη: α) λογογραφικά σύμβολα που αντιπροσωπεύουν λέξεις και β) φωνητικά σύμβολα που αντιπροσωπεύουν
φωνητικά συστατικά των λέξεων. Ο τελευταίος τύπος αιγυπτιακών συμβόλων, τα
φωνητικά, αντιπροσωπεύει μόνο σύμφωνα - όχι φωνήεντα - και αποτελείται από τρεις
υποκατηγορίες: μονοσυμφωνικά
σύμβολα, όπου κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει ένα μόνο σύμφωνο. Δισυμφωνικά σύμβολα, όπου κάθε σημάδι αντιπροσωπεύει
δύο συνεχόμενα σύμφωνα (με ένα φωνήεν δυνητικά να παρεμβαίνει στην ομιλούμενη
γλώσσα, αλλά να μην γράφεται). Και τρισυμφωνικά
σύμβολα, όπου κάθε σημάδι αντιπροσωπεύει τρία συνεχόμενα σύμφωνα (με φωνήεντα
δυνητικά εντιθέμενα μεταξύ των συμφώνων στην ομιλούμενη γλώσσα, τα οποία όμως
δεν γράφονται). Πιθανώς με τη βοήθεια Αιγυπτίων γραφέων, ορισμένοι ομιλητές της
δυτικής σημιτικής βρήκαν στον μονοσυμφωνικό
γραφηματικό υπότυπο την έμπνευση και το πρότυπο για μια πλήρως λειτουργική γραφή,
μια που θα μπορούσε να λειτουργήσει μόνο με τη χρήση αυτού του πολύ απλού
στοιχείου της ήδη αρχαίας και ιδιαίτερα περίπλοκης αιγυπτιακής γραφής,
εγκαταλείποντας το υπόλοιπο οπλοστάσιο συμβόλων της αιγυπτιακής ως περιττό.
Οι
επιγραφές από το Wadi el-Hοl πιθανόν ανήκουν στην περίοδο 1850-1700 π.Χ. (τέλη
του Μέσου Βασιλείου) και μπορούν να τοποθετηθούν ειδικότερα στο πλαίσιο της
βασιλείας του Φαραώ Amenemhat Γ΄ (περ. 1853-1809 π.Χ.). Εκείνες από το Serabit
el-Khadim έχουν χρονολογηθεί στο δεύτερο τέταρτο της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. Η
καταγωγή της γραφής, με βάση τα παλαιογραφικό στοιχεία, μπορεί πιθανόν να
τοποθετηθεί κάπως νωρίτερα στο Μέσο Βασίλειο, ίσως στο 1900 π.Χ. Η σημιτική γραφή πιθανόν εμφανίστηκε αρχικά σε
ένα πλήθος πολιτιστικών πλαισίων, μπορούμε όμως να υποθέσουμε ότι ο αιγυπτιακός
στρατός, ο οποίος απασχολούσε Ασιάτες και περιλάμβανε Αιγύπτιους γραφείς,
παρέχει ένα ελκυστικό πλαίσιο στο οποίο ομιλητές της δυτικής σημιτικής γλώσσας
θα μπορούσαν να μάθουν και τελικά να προσαρμόσουν το αιγυπτιακό σύστημα γραφής.
 |
| Φοινικικό αλφάβητο |
Η
χρήση ενός συμφωνικού ορθογραφικού συστήματος μαρτυρείται και στους
επόμενους αιώνες, καθώς τα στοιχεία της δυτικής σημιτικής γραφής επεκτείνονται
πέρα από την Αίγυπτο. Επιγραφές που παράγονται σε μια γραφή με την ονομασία Πρωτο-Χαναανιτική, έναν τοπικό τύπο της
Πρωτο-Σιναϊτικής, εμφανίζονται στο αρχαιολογικό αρχείο της Συρίας-Παλαιστίνης
από το δέκατο έβδομο αιώνα π.Χ. ως το δωδέκατο αιώνα. Τα γραφήματα της Πρωτο-Χαναανιτικής
γραφής συνεχίζουν την εικονογραφική ποιότητα των Πρωτο-Σιναϊτικών χαρακτήρων
που με τη σειρά τους ήταν προσαρμογές των εικονογραφικών αιγυπτιακών συμβόλων,
τόσο της ιερογλυφικής όσο και της ιερατικής αιγυπτιακής γραφής. Η ζωγραφική ποιότητα
των συμβόλων της Πρωτο-Χαναανιτικής υποχωρεί και δίνει σταδιακά τη θέση της σε χαρακτήρες
που εμφανίζουν μεγαλύτερη γραμμικότητα από το 1100 π.Χ.. Η χαναανιτική γλώσσα που
καταγράφεται από αυτήν την γραμμική γραφή είναι πια εμφανώς φοινικική από τα
τέλη του ενδέκατου αιώνα. Αυτή η γραμμική φοινικική γραφή, συμφωνική στη δομή
της, προσαρμόστηκε στην ορθογραφία της επίσης χαναανιτικής Εβραϊκής με μια εθνική
γραφή που εμφανίζεται στα βασίλεια του Ιούδα και του Ισραήλ από τον δέκατο
αιώνα (Παλαιά Εβραϊκή). Προσαρμόστηκε επίσης στην ορθογραφία της γλώσσας των αραμαϊκών
πόλεων-κρατών, επίσης από τον δέκατο αιώνα π.Χ. Από την αραμαϊκή προσαρμογή προέκυψαν το Νέο Εβραϊκό αλφάβητο, το αραβικό και άλλες ποικιλίες (βλ. τον πίνακα που ακολουθεί).
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Παλαιό εβραϊκό Συγκριτικός πίνακας: Αραμαϊκό αλφάβητο και τα παράγωγά του (ανάμεσά τους και το Νέο Εβραϊκό)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
